Skanowanie mikrofilmów i mikrofisz (mikroform)

Każdy, kto kiedykolwiek próbował skorzystać z jakichś materiałów w archiwach lub rękopisów czy starodruków w bibliotekach zetknął się z mikrofilmem albo mikrofiszami udostępnianymi w zastępstwie oryginałów. W wielu przypadkach jest to jedyny sposób na dotarcie do poszukiwanych treści ponieważ oryginały, często bezcenne nie mogą być udostępniane ze względu na ich bezpieczeństwo. Praca z tego typu materiałem jest jednak w znacznym stopniu uciążliwa, gdyż wymaga korzystania ze specjalnych czytników a strony, których odnalezienie wiąże się z przewinięciem wielu metrów filmu często można oglądać tylko w postaci negatywu (białe litery na czarnym tle).

Tak jak w wielu innych przypadkach i tutaj z pomocą przychodzą techniki komputerowe, a dokładniej digitalizacja (skanowanie) mikroform. Technologia ta umożliwia zapisanie treści mikrofilmów oraz mikrofisz na płytach CD i korzystanie z nich w zdecydowanie wygodniejszej i bardziej przystępnej formie.

Co to są mikroformy?

Mikroformy (mikrofilmy i mikrofisze) są to materiały zdjęciowe, na których wykonuje się fotokopie dokumentów, książek, rysunków itp. metodą fotograficzną. Do zarejestrowania obrazu na mikroformach używa się specjalnych kamer, natomiast do odczytu zapisanych informacji potrzebne są czytniki umożliwiające kilkakrotne powiększenie tekstu bądź rysunku do takich rozmiarów, żeby był czytelny.

Jak skanowane są mikroformy?

Do skanowania mikroform wykorzystywane są specjalne skanery, które przy pomocy bardzo precyzyjnych układów optycznych umożliwiają przetworzenie zarejestrowanego na błonie filmowej negatywowego lub pozytywowego obrazu na postać cyfrową - zrozumiałą dla komputera. Najczęściej jedna klatka mikrofilmu lub mikrofiszy zapisywana jest do jednego pliku. Jeżeli jednak mikrofilmowany obiekt był stosunkowo duży (np. gazeta o formacie większym od A3, której dwie strony wypełniają jedną klatkę) stosuje się podział jednego kadru na dwa pliki w celu poprawienia czytelności. Możliwe jest też zapisanie kilku klatek do jednego pliku.

Mikroformy skanowane są w trybie czarno-białym (Line art) zwanym też jednobitowym i najczęściej zapisywane do pliku TIFF (.tif). Format ten jest najbardziej uniwersalny i umożliwia zastosowanie kompresji LZW, skutecznie ograniczającej rozmiary plików oraz wykorzystanie funkcji skalowania do szarości, dzięki której obraz jest czytelny podczas powiększania i pomniejszania w przeglądarce.

Przykładowe pliki

Poniżej znajdują się odsyłacze do przykładowych plików, zawierających zeskanowane strony z różnych materiałów bibliotecznych. Zachęcam do ich pobrania i przetestowania możliwości, jakie daje ta forma udostępniania dokumentów.

Przykładowe pliki pochodzą ze zbiorów Biblioteki Uniwersyteckiej we Wrocławiu i zostały umieszczone w niniejszym opracowaniu w celach informacyjnych za zgodą władz BUWr. Wykorzystanie ich do innych celów wymaga odrębnej zgody.

Pliki przygotowano w Pracowni Reprograficznej BUWr, która m. in. świadczy usługi polegające na skanowaniu mikroform.

Przeglądanie plików

Do przeglądania plików można posłużyć się dowolnym programem graficznym np. Imaging for Windows, ale najbardziej funkcjonalnym i wygodnym narzędziem jest przeglądarka ACDSee w wersji 3.1 lub wyższej. Umożliwia ona przeglądanie zawartości całych katalogów bez konieczności otwierania każdego pliku w nowym oknie. Jest to bardzo wygodne w przypadku dużej ilości materiału, który można przeglądać strona po stronie tak jak w prawdziwej książce. Program ten wyposażony jest w funkcję skalowania do szarości co jest niezbędne przy oglądaniu plików jednobitowych. Posiada również szereg opcji ułatwiających zarządzanie plikami (np. dodawanie opisów i komentarzy) oraz usprawniających drukowanie.

Na stronie internetowej http://www.acdsystems.com/ firmy ACD Systems, Ltd. można znaleźć informacje na temat tej przeglądarki i możliwości jej nabycia oraz pobrać wersję testową. Natomiast na stronie http://www.polskie-wersje.net2000.pl/progsy/macdsee.htm znajdują się polskie nakładki do różnych wersji tego programu.

Zobacz serwis internetowy firmy ACD Systems, Ltd. oferującej przeglądarkę ACDSee

Zobacz polskie nakładki do różnych wersji programu ACDSee w serwisie internetowym "Polskie Wersje"

Przykłady wykorzystania plików

Wydruki - Możliwe jest wydrukowanie całości lub fragmentu pliku, dzięki czemu do pracy nad treścią nie będzie potrzebny komputer. Jakość druku laserowego (atramentowego również, lecz w mniejszym stopniu) jest zdecydowanie lepsza od kopii papierowych wykonanych bezpośrednio z mikroform.

Ilustracje do prac dyplomowych - Pliki można poddawać edycji i wykorzystać je jako ilustracje do różnego rodzaju prac wstawiając je bezpośrednio do tekstu lub w formie załączników.

Podręczna biblioteczka - Na jednej płycie CD można nagrać kilkaset plików, co umożliwia zgromadzenie dosyć sporej ilości materiału i uporządkowanie go w sposób zapewniający szybki i łatwy dostęp do poszukiwanej treści. Działanie takie znacznie ułatwia i przyspiesza pracę nad zebranym materiałem.

Publikacje elektroniczne - Zeskanowany materiał może posłużyć jako treść lub uzupełnienie treści opracowań interaktywnych udostępnianych w Internecie bądź na płytach CD.

Koszty

Jednostką rozliczeniową najczęściej stosowaną przez firmy i instytucje oferujące skanowanie mikroform jest jeden plik. W większości przypadków odpowiada on jednej klatce mikrofilmu bądź mikrofiszy. Wyjątek stanowi skanowanie materiałów, które były mikrofilmowane z użyciem znacznej redukcji (np. gazety o formacie A3 i większym). W tym przypadku warto zastosować podział klatki na dwa pliki w celu zwiększenia czytelności. Cena pliku jest z reguły niższa od ceny kopii papierowej wykonanej bezpośrednio z mikroformy.

Literatura

:: Edward P. Adcock: Ochrona i przechowywanie zbiorów. Zalecenia IFLA w kwestii opieki i obchodzenia się z materiałami bibliotecznymi. Biblioteka Uniwersytecka we Wrocławiu, 1999.